Ξεφυλλίζοντας ένα παλαιό και σπάνιο βιβλίο που έγραψε ο περίφημος λόγιος και ποιητής του 18ου αιώνα Καισάριος Δαπόντες (1714-1784) με τίτλο «Κανών περιεκτικός πολλών εξαιρέτων πραγμάτων των εις πολλάς πόλεις και νήσους και έθνη και ζώα εγνωσμένων» (πρώτη έκδοση 1778 - Σήμερα κυκλοφορεί σε φιλολογική επιμέλεια Γ.Π. Σαββίδη από τις εκδ. Ποικίλη Στοά-Λέσχη, 1991) ανακάλυψα μιαν ενδιαφέρουσα επιστολή του Καισάριου, η οποία απευθύνεται προς κάποιον Πούρβουλο, τότε μεγάλο Λογοθέτη. Ο αποστολέας εκδηλώνει την επιθυμία να δειπνήσει με τον αποδέκτη της επιστολή και διατυπώνει με σπάνιο ύφος τη βαθύτερη σημασία της κοινής τράπεζας. Τα κυριότερα σημεία της επιστολής του Καισάριου στη ζωντανή γλώσσα της εποχής εκείνης έχουν ως εξής:

«Επιθυμία επεθύμησα τούτην την εβδομάδα φαγείν μετά της ευγενείας σου. Εις το τραπέζι δε δεν θέλω να είναι άρτος αρπαγής, πρόβατον αδικίας, όρνιθα ασελγείας, ούτε δορκάς υπερηφανείας, ούτε ορτύκι μνησικακίας, ούτε λαγός φιλοχρηματίας, αλλά ούτε χοίρος ακαθαρσίας».

«Θέλω δε και παρακαλώ να είναι άρτος ιδρώτος, φακές ταπεινοφροσύνης, φασούλια σωφροσύνης, ρεβίθια ελεημοσύνης, ιχθύες απλότητος, ελιές ιλαρότητος, και λάχανα ευλαβείας. Αντί μεζέδες θέλω τα ηθικά και τα πνευματικά διηγήματα, αντίς αλατιέρας να παραθέσης πίστιν, αντίς άλας και πιπέρι την πράξιν και την θεωρίαν, αντίς δε μάσαν (τραπεζομάντιλο) να απλώσεις την καθαρότητα, αντίς ταλέρια (πιάτα) να βάλεις την εγκράτεια, αντίς μαχαίρια την διάκρισιν, αντίς πηρούνια την υπομονήν. Μη τραπεζώσης δε οίνον αδολεσχίας, ούτε πήλινο αποστασίας, αμή μόνον νερόν δακρυρροίας, έστω και σερμπέτι καλής καρδίας. Κεραστήν δε να διορίσεις τον νουν και ποτήρι την φρόνησιν και αντίς υπηρέτας την ολιγάρκειαν και την μετριότητα». O Καισάριος προσδίδει ηθικές διαστάσεις στη διατροφή και οι χαρακτηρισμοί του ευνοούν όσπρια και ψάρια, ενώ απορρίπτουν γενικά το κρέας. Στη σημερινή εποχή της ασύστολης κατανάλωσης θερμίδων η πρωτότυπη αυτή επιστολή φωτίζει τις πνευματικές ρίζες της παραδοσιακής διατροφής και τονίζει την αξία της κοινής τράπεζας που αποτελεί περισσότερο μέσον επικοινωνίας και λιγότερο γαστρική απόλαυση. Η σύγκριση με τα σύγχρονα τηλεοπτικά πανηγύρια πρόσληψης «διακοσμημένων» θερμίδων -τύπου Mάστερ Σεφ- είναι προφανέστατη.

Στόχος η εγκράτεια

Πριν εξαπολυθούν στον σύγχρονο κόσμο οι διαιτολόγοι, οι αστρολόγοι, τα πρωινάδικα της τηλεόρασης και τα γυμναστήρια της γειτονιάς, οι κοινοί θνητοί βάσιζαν την εποχική διατροφική τους συμπεριφορά κυρίως στη νηστεία και τις θρησκευτικές νουθεσίες. Ο απώτερος στόχος της νηστείας στην ελληνική παράδοση δεν είναι η μείωση των προσλαμβανόμενων θερμίδων, η απώλεια βάρους και η βελτίωση της εξωτερικής εμφάνισης, όλα όσα δηλαδή αποτελούν στόχο ενός σύγχρονου διαιτολογικού προγράμματος, αλλά το πώς θα γίνει ο άνθρωπος εγκρατής. Με βάση μάλιστα την προσέγγιση των ασκητών της ερήμου των πρώτων χριστιανικών χρόνων που όλοι τους ήσαν αξιοζήλευτα ολιγοδίαιτοι υπάρχουν δύο τύποι «μάργων» ανθρώπων (ετυμολογία από το ρήμα «μαργαίνω» που σημαίνει γίνομαι παθιασμένος με κάτι) που έχουν πάθος με το φαγητό: ο «γαστρίμαργος», δηλαδή αυτός που αγαπάει τη μεγάλη ποσότητα φαγητού και θα τον λέγαμε σήμερα σαβούρα και ο «λαίμαργος», δηλαδή αυτός που παθιάζεται με τις νοστιμιές και τις απολαύσεις του λαιμού και θα τον λέγαμε ίσως μερακλή των μεζέδων.

Γνωρίζουμε επιστημονικά σήμερα ότι ο ψυχολογικά πιεσμένος άνθρωπος προστρέχει σε κατανάλωση μεγάλης ποσότητας ζάχαρης, θερμίδων, αλατιού και έντονων γεύσεων (ότι δηλαδή προσφέρει το σκουπιδοφαγητό των ταχυφαγείων), αναζητώντας λυτρωτική διέξοδο στην απόλαυση προκειμένου να απαλλαγεί από το καθημερινό άγχος και την κατάθλιψη. Ετσι πολλές φορές συμπεριφέρεται και ως γαστρίμαργος και ως λαίμαργος. Οι θρησκευτικές παραδόσεις όλων των λαών της γης είχαν ξεκαθαρίσει απόλυτα ότι η εγκράτεια και η διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους απαιτούν κυρίως ψυχική ισορροπία. Επίσης, σύμφωνα με τα τρέχοντα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας, το μυστικό που εξασφαλίζει μακροζωία στους μεσογειακούς ανθρώπους ίσως να μην είναι μόνο το ελαιόλαδο, αλλά η αισιόδοξη στάση ζωής και η χαλαρότητα των ρυθμών που σχετίζονται με το εύκρατο κλίμα και το μεσογειακό φως. Στο σημείο αυτό ο Καισάριος Δαπόντες αποδεικνύεται και επιστημονικός προφήτης, αφού στην προαναφερθείσα επιστολή του θεωρεί ικανή και αναγκαία συνθήκη ενός καλού γεύματος το «σερμπέτι της καλής καρδίας».

Δεν είναι μόνο το ευλογημένο λάδι και η μεσογειακή κουζίνα που μπορεί να χαρίσει την υγεία. Είναι πάνω απ’ όλα οι καθαρές σκέψεις και το ελεύθερο πνεύμα που χάρισε η γη που ζούμε στους παππούδες μας και χαρίζει και σήμερα σε όσους διακριτικούς μπορούν ακόμη να το αντιληφθούν. Γιατί το πιο σημαντικό είναι να μη γίνει κανείς πνευματικά βαρύς και να παραμένει διάφανος. Για αυτή την εσωτερική διαφάνεια έχει γράψει ο Ελύτης: «Θα σου δώσω εγώ ένα δέρμα που να κοιτάν οι άνθρωποι από μέσα. Και να μην έχεις ούτε ένα μυστικό. Σε όλους εσύ θα ανήκεις. Ολος φως».

Ο κ. Θανάσης Δρίτσας είναι καρδιολόγος στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο.

Αναδημοσίευση από το www.kathimerini.gr